Đất Rừng Phương Nam

Buổi sáng, đất rừng thậtlà yên tĩnh. Trời không gió, nhưng không khí vẫn mát lạnh. Cái lành lạnh củahơi nước sông ngòi, mương rạch, của đất ấm và dưỡng khí thảo mộc thở ra từ bìnhminh. ánh sáng trong vắt, hơi gợn một chút óng ánh trên những đầu hoa tràm rungrung, khiến ta nhìn cái gì cũng có cảm giác như là nó bao qua một lớp thủytinh.

Tía nuôi tôi đi trước, bên lưng lủng lẳngchiếc túi da beo, lưng mang cái gùi tre đan đã trát chai, tay cầm chà gạc lâulâu, ông vung tay lên một cái, đầu con dao rừng rất sắc phạt ngang một nhánhgai và dùng cái mấu cong ở đầu lưỡi dao dài có đến sáu bảy tấc ấy lôi phăngnhánh gai chắn đường vứt ra một bên để lấy lối đi. Thằng Cò đội cái thúng totướng, trong thúng đụng một vò nước, mấy gói cơm nắm và cái áo ướt mồ hôi nóvừa cởi ra cuộn lại, trên thúng úp chiếc nón lá rách. Tôi đã chen vào giữa,quảy tòn ten một cái gùi bé mà má nuôi tôi đã bơi xuồng đi mượn của nhà đi ngoàixóm bìa rừng từ chiều hôm qua. Con Luốc chạy tung tăng sục sạo trong các bụicây.

Lần đầu tiên tôi theo tía nuôi và thằng Cò điăn ong đây. Mấy hôm trước, má nuôi tôi đã kể ti mỉ cho tôi nghe cách gác kèoong thế nào, nhưng tôi vẫn chưa hình dung được ăn ong ra sao. Những điều mánuôi tôi kể, trong các sách giáo khoa không thấy nói. Khoa học tự nhiên ởtrường chỉ mới cho tôi một khái niệm chung chung về xã hội loài ong, về nhữnglợi ích của con ong, đại khái vậy thôi. Hiển nhiên từ những thời xa xôi thuởcon người ăn lông ở lỗ cho đến ngày nay, người ta vẫn đi tìm lấy mật rừng bằngcách theo dấu đường bay của những con ong về tổ. Người ta phải khó nhọc lắm mớiđưa được con ong rừng về nuôi thành con ong nhà, vì như thế, việc lấy mật sẽ dễdàng và bảo đảm hơn.

Trong kho tàng kinh nghiệm của những nhà.nuôiong trên thế giới ghi chép trong các sách vở mà tôi được nghe thầy giáo tôi kể,không thấy có nơi nào nói đến việc lấy mật bằng cách gác kèo như má nuôi tôi đãbảo cho tôi nghe vừa rồi.

Thôi, dừng lại nghỉ một lát Bao giờ thằng anđỡ mệt. ăn cơm xong hẵng đi! - tía nuôi tôi ra lệnh cho chúng tôi như vậy.

Quả là tôi đã mệt thật. Tía nuôi tôi chỉ nghetôi thở đằng sau lưng ông thôi mà biết chứ ông có quay lại nhìn tôi dâu? Chúngtôi đã bơi xuồng đi từ lúc gà vừa gáy rộ canh tư. Thằng Cò thì coi bộ chưa thấmtháp gì. Cặp chân của nó như bộ giò nai, lội suốt ngày trong rừng còn chả mùigì nữa là.

Tía nuôi tôi ngồi tựa lưng vào một gốc câyngái, nhồi thuốc lá vào tẩu. Con chó săn trung thành bao giờ cũng ngồi bảo vệbên chân chủ. Thằng Cò bưng vò nước ra, ngửa cổ kề miệng vào vò uống nước ừngực Bỗng nó đặt vò nước xuống, thúc vào lưng tôi.

-Đố mày biết con ong mật là con nào? Hỏi xong, nó đưa tay trỏ lên phía trước mặt.Tôi đảo mắt nhìn khắp nơi vẫn không thấy gì. Rừng cây im lặng quá. Một tiếng lárơi lúc nào cũng có thể khiến người ta giật mình. Lạ quá chim chóc chẳng nghecon nào kêu. Hay vẫn có tiếng chim ở một nơi xa lắm, vì không chú ý mà tôikhông nghe chăng?

Caoquá đầu tôi một với tay, có những châm chấm đen không nhúc nhích. Đó là ruồixanh đang bay đứng. óng ánh lướt những lá bông súng dưới vũng kia là con chuồn chuồnbay ngang với những cánh mỏng và dài Bé như hạt khế, cứ lắc lư lắc lư từ đấtnhoi lên và đáp vào một cành ngải khô trên đầu tía nuôi tôi là điệu bay của conmối cánh.

-Chịu thua mày đó? Tao không thấy con ong mật đâu cả.

ThằngCò nghe tôi chịu thua, nó bèn vênh mặt lên cười, quay sang tôi:

-Bây giờ mày cứ nhìn kỹ vào khoảng cách giữa hai nhánh châm cao kìa! ờ! Đúngrồi. Nhìn một chỗ trống ấy thôi nhá. Nó tới liền bây giờ!

Đãlâu lắm mà sao tôi chưa thấy gì cả. Tôi vừa toan đứng dậy thì tía nuôi tôi đãđến cầm tay tôi trỏ lên:

-Đó con thấy nó chưa?

-Thấy rồi!

Tôikêu khe khẽ. ờ, phải rồi Phải hết sức tinh mắt, thính tai mới tìm được nhữngtay sứ giả của bình minh này. Một con. hai con... ba con... Rồi một đàn mườimấy con bay nối nhau như một xâu chuỗi hạt cườm, trong những tầng xanh cây lá,có một. cái chấm nâu đen cỡ đầu đũa vụt qua rất nhanh. Trên nhũng ngọn tràmcao, đang lướt qua một đàn li ti như nắm trấu bay, phát ra những tiếng kêueo... eo... eo... eo... Tiếng kêu thật nhỏ, không chú ý theo dõi thì không thểnào nghe được.

Chúngtôi giở những nắm cơm vắt ra. Ăn xong, bấy giờ bóng nắng mới bắt đầu lên. Giócũng bắt đầu thổi rao rao theo với khối mặt trời tròn đang tuôn ánh sáng vàngrực xuống mặt đất. Một làn hơi nhè nhẹ tỏa lên phủ mờ những bụi cây cúc áo, rồinhè nhẹ tan dần theo hơi ấm mặt trời. Phút yên tĩnh của rừng ban mai dần dầnbiến mất. Chim hót. líu lo. Nắng bốc hương hoa tràm thơm ngây ngất. Gió đưa mùihương ngọt lan ra, phảng phất khắp rừng. Mấy con kỳ nhông nằm ươn mình phơilưng trên gốc cây mục, sắc da lưng luôn luôn biến đổi từ xanh hóa vàng, từ vànghóa đỏ, từ đỏ hóa tím xanh... Con luốc động đậy cánh mũi, rón rén mò tới. Ngheđộng tiếng chân con chó săn nguy hiểm, những con vật thuộc loại bò sát bốnchấn, to hơn ngón chân cái kia, liền quật chiếc đuôi dài chạy tứ tán. Con núpchỗ gốc cây thì biến thành màu xám vỏ cây. Con đeo trên tấm lá ngái thì biến ramàu xanh lá ngái.

Chúngtôi tiếp tục đi tới một cái tráng rộng. Giữa vùng cỏ tranh khô vàng, gió thổilao xao, một bầy chim hàng nghìn con vọt cất cánh bay lên. Chim áo già màu nâu,chim manh manh mỏ đỏ bóng như màu thuốc đánh móng tay, lại có bộ lông xám trođiểm những chấm trắng chấm đỏ li ti rất đẹp mắt... Những con chim nhỏ bay vù vùkêu liu ríu lượn vòng trên cao một chốc, lại đáp xuống phía sau lưng chúng tôi.

- Chim đẹp quá, Cò ơi! - tôi tặc lưỡi, kêu lên.

- Thứ chim cỏ này mà đẹp gì!

-Ơ đây chim nhiều quá. Bữa nào tụi mình đi bắn một bữa đi.

- Thứ đồ bỏ, không ăn thua gì đâu. Mày mà gặp"sân chim" thì mày sẽ biết...

Nónói cách lơ là như vậy rồi cứ cắm cúi đội cái thúng đi. Tôi muốn hỏi về cái"sân chim", nhưng vì tự ái và nghĩ nếu mình gặp cái gì cũng hỏi thìnó sẽ khinh mình dốt, bèn im im đi tới.

Lội qua mấy vũng lầy sâu quá gối, chúng tôi đã đếnchỗ lấy mật.

Tíanuôi tôi ngồi xuống, dáng rất ung dung. ông tháo miệng túi da beo ra, bỏ cáitẩu vào. Rồi ông xé mảnh giấy nhật trình cũ, cuộn một điếu thuốc lá to bằngngón chân cái bật lửa lên đốt hút.

-Sắp lấy mật đa, này An! - thằng Cò trỏ điếu thuốc lá to tổ bố đang cháy như câyđuốc kia, bảo tôi.

Tôichẳng hỏi gì thêm, cứ lặng thinh. Nó cũng không thèm chú ý đến vẻ mặt khó đămđăm của tôi, cứ nắm tay tôi lôi đi lại còn khoát tay ra hiệu bảo tôi đi thậtkhẽ. Tôi nhìn theo ngón tay nó trở lên một kèo ong gác trên cây tràm thấp. Tổong kia rồi. Sự mừng rỡ làm tôi quên phắt cái bực mình vừa qua.

Tôilại hỏi:

-Sao biết nó về cây này mà gác kèo?

- Thằngmau quên hé! Vậy chớ mấy bữa nay, má nói gì cho mày nghe đó? - nó chành môi racười hì hì, trông cái miệng thấy ghét quá.

Tôingắm nhìn tổ ong như cái thúng, lúc nhúc không biết bao nhiêu ong, dần dần nhớlại lời má nuôi tôi kể.

- Rừngthì mênh mông, biết bao nhiêu cây! Một cây còn biết bao nhiêu nhánh? Biết conong sẽ đóng tổ ở cây nào, nhánh nào? Có phải bạ chỗ nào nó cũng gởi mật đâu? Nhưnglàm nghề nào rồi khắc phải thạo nghề ấy con ạ! - Má nuôi tôi đưa mắt trông ranhững cánh rừng tràm lờ mờ khuất sau những bụi cây bình bát dại mọc quanh hè, ngẫmnghĩ một lúc rồi nói tiếp: - Gió thổi có hạng, cây tốt cũng có vùng. Chọn đượcvùng rừng tốt, biết rằng đến mùa xuân tràm sẽ kết nhiều hoa, mình mới định chỗgác kèo. Phải xem hướng gió, tính trước đường bay của ong mật. Đó là những chỗ"ấm", cây dày, không bị ngọn gió thốc thẳng vào và ít khi có nhữngdấu chân người đi bắt rắn, người đi đốn củi lội đến..

- Kèo là gì, hở má?

-Ờ kèo cũng là nhánh tràm thôi. Nó to cỡ cổ tay mang nhiều nhánh con tua túa vàoquãng giữa. Mình chặt lấy một khúc dài hơn thước tây, một đầu có cái nhánh con dùnglàm cái mấu. Chọn được vùng rồi, còn phải chọn cây cây nào vừa kín, vừa im, cóít. nhiều bóng nắng kia. Con ong không thích đóng chỗ rợp. Ở những nơi đó, baogiờ mật cũng chua, dễ bị ẩm. Gác chiếc kèo chênh chếch lên cây tràm xong, phảirửa bớt(chặt bớt) những nhánh chung quanh để khi lấy mật khỏi vướng. Kèo chặtvào khoảng giữa tháng mười một.. Những cơn mưa muộn sẽ rửa hết mùi sắt ở haiđầu kèo bị dao rựa chặt, và nhánh kèo cũng đủ thời gian khô đi, cũ đi, giốngvới những nhánh khô khác trên cây. Kèo nào còn mùi sắt của con dao mới chặt thìcon ong mật chúa kỵ, nó không bao giờ đóng tổ đâu...

-Coi bộ cũng không khó lắm hở má?

Mánuôi tôi vò đầu tôi, cười rất hiền lành. Tôi cũng cười theo. Bà dặng hắng, nói:

-Chẳng dễ đâu. con ạ! Nhiều người trở thành "dân ăn ong" đã năm mườinăm trong nghề, vậy mà gác kèo xong tới mùa mật, mang gùi lên lưng vào rừng,lại mang gùi không trở về.

- Ủa!Tại sao vậy, má?

-Định không đúng chỗ, đoán sai hướng gió chứ sao?

Mắt tôi vẫn không rời tổ ong lúc nhúc trên câytràm thấp kia.

Tíanuôi tôi đã đi lần tới, đứng phía trên hướng gió. Ông hít một hơi cho điếuthuốc đỏ lên, và từ từ đưa đầu khói cháy lại gần tổ ong. Quả thật thảo nàongười ta hay nói "như ong vỡ tổ"! Ong vỡ tổ là lúc này đây. Khôngbiết cơ man nào là ong. Chúng bay vù vù, đen ngòm, loạn xạ, thành một vầng đennhư cái chiếu.

Bỗng thằng Cò kêu "oái" một tiếng haitay vò trán lia lịa.

- Có ong sắt, tía ơi! Nóđánh con một vết đây nè.

Tôi nhanh trí ngược hướng gió chạy ra xa đểtránh bầy ong, và nhân thể bứt vội vàng một nắm cỏ tranh và sậy khô đưa lại chotía nuôi tôi:

- Tía ơi, đốt nó đi, tía?

Tía nuôi tôi mỉm cười, khoát khoát tay:

- Đừng? Không nên giếtong, con à! Để tía đuổi nó cách khác...

Tía nuôi tôi mở túi da beo, lấy vôi bôi chỗvết ong đốt trên trán cho thằng Cò. Đoạn ông mở gói giấy, lấy ra cục a nguỵ -cái thứ thuốc dẻo quánh, màu vàng xỉn mà tôi đã thấy dạo trước - véo một miếnggắn vào đầu một cọng sậy ông bảo tôi bật lửa lên, rồi đốt cháy miếng thuốc.

Khói vị thuốc bốc hôi quá Tôi chóng mặt ọe ọeluôn mấy cái tưởng đã nôn rồi. Tía nuôi tôi cầm cọng sậy có gắn miếng thuốc bốckhói đưa lên kê vào gần tổ ong. Bầy ong hoảng hốt nối nhau bay mất không cònmột con.

Trên nhánh kèo khô còn trơ lại cái tàn ongsáp trắng to bằng chiếc nón, nặng chĩu những mật vàng. Tía nuôi tôi rướn. chânlên, gượng nhẹ đỡ nhánh kèo xuống. Ông vắt mật vào cái gùi của tôi, còn sáp thìném vào cái thúng của thằng Cò, thấy tôi vét một tí mật dính chỗ miệng gùi đưalên mũi, thằng Cò cười hì hì:

- Cho mày ăn thả cửa? Cứ uống no đi. Chỉ sợmày say không đi được thôi. Mặt nó nhăn nhó, mấy vệt vôi trăng trắng bôi vàogiữa trán dúm dó lại coi như mặt hề.

- Mày có thấy khỉ ăn ớt chưa hở Cò? - tôi hỏinó.

- Ờ? Cho mày cười tao... Chốc nữa, trời xuiđất khiến, gặp con ong lỗ nó táng cho mày một vệt, rồi mày sẽ biết.

Từ sáng sớm đến lúc gần về chiều, tía nuôitôi đã gỡ hơn năm mươi kèo ong. Mật đầy cả hai gùi. Tôi mang gùi mật óc áchđằng sau lưng mà vẫn cảm thấy nhẹ tênh, và tiếc cái gùi bé quá.

- Một tổ nữa kia, tía ơi!

- Thôi để mai. Chà, năm nay mật trúng lắm?Sáng mai phải mang vài thùng thiếc nữa mới lấy hết mật. Mình mới lấy chưa đượcnửa số kèo đã gác mà! - tía nuôi tôi vừa nói vừa đưa bàn tay dính đầy mật racho con chó săn liếm.

Chúng tôi tháo gùi, đặtđồ lề xuống bên một gốc cây. Cần phải nghỉ, ăn cơm cho lại sức trước khi trởvề...

- Tía ơi! Ở đây có gấu không, tía? - tôi hỏi.

- Rừng này không có gấu đâu. Con sợ à?

- Không! Con hỏi thế thôi. Gấu nó hay ăn mậtlắm. Có gấu, nó sẽ lấy hết mật của mình chứ!

- Ừ, nhưng mà ăn mật thì chẳng lo. Ăn làm saohết được mật rừng U Minh này? Chỉ lo... nó ăn con ong thôi!

- Gấu cũng án con ong à?

- Không. Những con khác kia. Chuồn chuồn này,bọ ngựa này, nhện này... và còn bao nhiêu thứ chim chóc khác nữa. Cả con ó rằncũng ăn ong. Chỉ vài con ó rằn là có thể ních trụi một tổ ong ấy!

- Thế ong không đốt họng nó à?

- Đốt thế nào được? Chim ó khôn lắm. Đớp mộtcái vào mỏ, là nó lừa lựa cắn nát cái kim ở đít ong ngay? Còn như con chuồnchuồn thì nó chộp ngang cổ ong, bộ răng khoẻ như hai lưỡi kéo thép của nó xénđầu con ong làm cho đầu rơi tức khắc, nó không ăn hai cánh đâu, chỉ nhai nuốtkhúc mình thôi?

Tôi ngồi nhìn lên kèo ong, thấy nó cũng giốngnhư những tổ ong rừng vẽ trong sách vậy thôi. Nhưng có một điều khác là khôngphải ngẫu nhiên mà nó đóng trên một cành cây nào đó. Chính tía nuôi tôi đã địnhsẵn cho chúng nó một nơi về đóng tổ... Theo như lời thầy giáo của tôi bảo,ngươi La Mã xưa kia nuôi ong trong những cái tổ bằng đồng hình chiếc vại, cóđục thủng nhiều hạng lỗ con vòng quanh miệng, quanh đáy. Người Mễ Tây Cơ làm tổnuôi ong bằng đất nung, như một cái ống có hai cái loa hai đầu, giữa lưng ốngđắp một hình đầu người nho nhỏ làm vật trang trí, dùng hai sợi thừng treo lên cànhcây. Người Ai Cập nuôi ong trong những tổ bằng sành, hình ống dài, xếp chồnglên nhau, đặt trên bãi cỏ. Ở Phi Châu người ta đục ruỗng ruột một khúc thâncây, vít kín hai đầu, chỉ chừa một lỗ khoét nho nhỏ cho ong ra vào, treo lênbằng một đoạn dây nhỏ có mấu, Ở xứ Tây âu, tổ ong lại lợp bện bằng rơm đủ kiểu,hình thù khác nhau...

Không có nơi nào, xứ nàocó kiểu tổ ong hình nhánh kèo như vùng U minh này cả.

Những con ong vẫn nối nhau bay đi bay về trêntổ, trước mặt chúng tôi kia. Con nào cũng lượn một vòng tròn trước khi đápxuống. Người ta bảo rằng đó là vũ điệu báo hiệu cua loài ong.

- Tía ơi ong chỉ lấy mật chung quanh dây thôià?

- Ờ, có khối hoa trong rừng này? Con thấykhông, hễ con ong lượn một vòng trước khi đáp xuống, là báo hiệu nơi khai thác gầnđây, còn nó lượn hình số tám là báo hiệu nơi khai thác ở xa đây...

- Sao tía biết? Tôi ngạcnhiên, trố mắt hỏi.

- Để ý xem lâu ngày thì biết.

- Thế mà con nghe người ta nói rằng con onglượn hình tròn là báo hiệu chỉ đường bay đến nơi lấy mật còn nó lượn hình sốtám là báo hiệu đến chỗ lấy phấn hoa.

- Bậy? Bậy! Nhầm rồi. Nó chỉ báo hiệu nơikhai thác gần hay xa thôi. Còn lấy phấn hoa nhồi sáp hay lấy mật gì thì cũng làlấy thôi. Quan trọng đối với con ong là đường bay xa hay gần biết chưa?

Tôi ngẩn người ra một lúclâu...

- Ê bộ mày còn nhớ nhà sao mà buồn vậy, An? -thằng Cò vừa giở nắm cơm ra vừa hỏi tôi.

- Không, tao choáng váng một chút, thôi mà? -tôi đáp.

Tía nuôi tôi nhìn lên bóng nắng, bảo:

- Thôi liệu dằn bụng đi... rồi còn về, cáccon.

Chúng tôi ngồi ăn cơm dưới một bụi cây tràmrâm mát. Bóng nắng nghiêng nghiêng rọi chếch xuống chỗ tôi ngồi. Mấy con gầmghì sắc lông màu xanh đang tranh nhau với bầy vẹt mỏ đỏ, giành mổ những quảchín trên cây bồ đề. Lâu lâu, vài ba trái quá vàng rụng rơi lộp bộp, lăn vàocạnh chân tôi như hòn bi.